Grup Başkanvekilimiz Sezai Temelli’nin 2026 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanun Teklifi görüşmelerinde yaptığı kapanış konuşması:
Sayın Başkan, Sayın Eş Genel Başkanım, partilerin başkanları, Grup Başkanları, Grup Başkanvekilleri, değerli milletvekilleri, Sayın Cumhurbaşkanı Yardımcısı, değerli bürokratlar, değerli halklarımız ve değerli basın emekçileri, hepinizi saygıyla selamlıyorum. Barış ve demokrasi mücadelesinden asla taviz vermeyen, yılgınlığa düşmeyen, mücadeleleriyle bize güç katan arkadaşlarımı da selamlamak istiyorum. Selahattin Demirtaş’ı, Figen Yüksekdağ’ı, Leyla Güven’i, Selçuk Mızraklı’yı ve adını sayamayacağım yüzlerce arkadaşımı da buradan bir kez daha saygıyla selamlıyorum.
Adettendir; bütçe konuşmaları bütçe hakkı ile başlar ama bütçe hakkı hak getire! Dolayısıyla üzerinde konuşulacak bir şey kalmadı. 24. bütçemiz. 24. bütçenin tabi ki temel bazı özellikleri var. Tabi bütçe deyince şunu unutmamak gerekiyor ki, bütçe aslında her yıl yinelenen bir sosyal sözleşmedir. Ve duyarlılığı göstermelidir. Bu duyarlılığı göstermeyen bütçeler karşımıza neoliberal aklın bütçelerini getirir. 24 yıldır bu bütçelerle biz karşı karşıya kalmaya devam ediyoruz. Evet, bütçenin belki de en önemli karakteri neoliberal olması. Bundan kurtulamıyor ve şöyle tanımlıyor bütçeleri: Mali disiplin ve büyüme. Yani mali disiplin ve büyümeye sıkışmış bütçeleri hep 24 yıldır konuştuk. İstikrar da çok önemli bir başlık. Sürekli istikrardan bahsediliyor. Bakın istikrar denmişken size bir iki şey aktarmak istiyorum. Bu 24. bütçeye kadar gelen bütün bütçe konuşmalarına tek tek baktım. En önemli ortak özelliği nedir diye baktım. Bütçe sunuş konuşmalarının hepsinde başlarken şöyle söyleniyor. Bu bütçeyle yapısal reformları gerçekleştireceğiz. İşte istikrar diye ben buna derim. Her bütçede bununla başlamışsınız. Siz üç defa ama sizden önce bütçe sunumunu yapan Sayın Cevdet Yılmaz, herkes aynı şeyi söylemiş. Şimdi acaba diyorum siz yapısal sorunlarla yapı sorununu mu karıştırıyorsunuz? Çünkü yapısal sorunları 24 yıl söyleyip de hiç çözemeyip tekrar tekrar ediyorsanız, demek ki siz sadece yapı sorunlarını çözüyorsunuz. Öyle mi olmuş? Baktım evet öyle olmuş.
Mali disiplin ve büyüme. Ne için mali disiplin? Statüko için. Ne için büyüme? Sermaye için. Sermaye ve statüko kıskacında bir bütçe yapma hali var. Dolayısıyla da bu kıskaçta olduğunuz için de yapısal sorunları çözmeniz çok da mümkün değil. Öyle de olmuş. Sermaye ve statüko kıskacında kaldığınız için bütçe her zaman için sermayeyi desteklemiş, karlarını arttırmış. Dolayısıyla da ortaya çok ciddi yeni yapısal sorunlar çıkarmış. Statükoyu beslemiş. Statükoyu beslemesinin en önemli özelliklerinden biri nedir diye baktığımızda, geriye doğru 24 bütçede? Evet bir militarist ruhu var bütçenin. Militarizm yarışı içinde olan bir bütçe. Dolayısıyla da bütün dünyadaki silah harcamalarına baktığınızda en fazla silah harcaması artışını Türkiye'de görüyorsunuz. Dolayısıyla statüko dediğiniz yerde militarizmi, büyüme dediğiniz yerde sermayenin karlılığı karşımıza çıkıyor. Dolayısıyla da yapısal sorunları çözmek çok da mümkün değil. Buradan hareketle baktığımızda biz nasıl yapısal sorunları çözerek büyük değişim ve dönüşümü gerçekleştirebileceğiz?
Tabii birçok sorun var. Dediğimiz gibi bütçenin de birçok fonksiyonu var. Hukuki fonksiyonu var. Sosyal fonksiyonu var. İstikrar sağlayıcı fonksiyonu var. Adalet fonksiyonu var. Sosyal adalet… Saymakla bitmiyor. Fakat bütçe bunların hiçbirine tam anlamıyla bugüne kadar yanıt üretememiş. 2026 bütçesinin de yanıt üretme olasılığı çok düşük. Örneğin bu finansal istikrar meselesinden başlayalım. Mali disiplin, finansal istikrar, makro ihtiyati tedbirler. Sayın Şimşek burada yok. Bu sözcükleri çok seviyor. Sürekli kullanıyor. 30 aylık program sonucunda enflasyonla mücadele performansı bile bize aslında bütçenin ne kadar kifayetsiz olduğunu gösteriyor. Enflasyon düşmüş mü? Düşmemiş. Bütün dünyada enflasyon rekoru bizde. Hele hele OECD, Avrupa Birliği gibi ülkelerle karşılaştırdığımızda ciddi bir hayat pahalılığı var. Enflasyon devam ediyor. Enflasyon artış hızı TÜİK'le biraz geri çekiliyor. Ama onun ötesine baktığınızda özellikle ENAG’ın açıklamaları, DİSK’in yaptığı çalışmalarda çok ciddi bir istikrarsızlığın olduğunu görüyoruz. Enflasyon bir yanıyla da gizli vergilemedir. Yani enflasyon sadece mali tabloları bozmakla kalmaz. Bu gizli vergileme nedeniyle de halkın üzerine yeni yükler getirir. Zaten hayat pahalılığı bir taraftan, enflasyon vergilemesi bir taraftan. Yani bu fiyat istikrarsızlığı aslında halkın katlandığı büyük bir yük olur. Sermaye için kardır. Evet, sermaye enflasyonu sever. Bakmayın “istikrar istiyoruz” diye konuşmalarına. Sever. Çünkü karlarına kar katar. Sonuç böyle mi olmuştur? Evet, karlılıklardaki artışlara baktığınızda bunu görmeniz mümkün.
Diğer taraftan bir başka önemli mesele finansal işlere baktığımızda vergi. Tabii ki bütçeyi vergi ile finanse edeceksiniz. Vergi artışı yapıyor musunuz? Evet, yapıyorsunuz. Hatta bütçe Meclis gelmeden biz buradan yine bir torba yasa geçirdik. Onunla birlikte 250 milyar liralık yeni bir vergi yükünü halkın sırtına yükledik. Peki ne oldu? Halkın sırtındaki vergi yükü arttı. Ne oldu? Vergi adaletsizliği büyüdü. Dolayısıyla bir istikrar sağlamıyorsunuz ya da halkın yükünü azaltmıyorsunuz. Vergi aldıkça adaletsizlik artıyor. Çünkü vergi yapısında bir değişim dönüşüm yaratmalısınız. Dolaylı vergilerin payıyla, dolaysız vergilerin payını karşılaştırdığınızda bu alandaki yapısal sorunu neden çözemediğiniz ortaya çıkıyor. Diğer taraftan tarifeler. Çok konuşuldu üzerinde. Tarifelerde de bir değişikliğe gitmiyorsunuz. Peki nasıl bu yapısal sorunu çözeceksiniz? Çözemezsiniz! Bir başka mesele borçlanma. Sürekli borçlanıyorsunuz. İnanılmaz borçlanıyorsunuz. Burada da şöyle bir övünç tablosu var. Mastricht kriterlerine göre biz iyiyiz. Şimdi efendim bu derede transatlantik yüzdürmeye benzer. Mastricht kriterleri mali derinlikle hesaplanır. Sizin bir mali derinliğiniz yok ki, borçlanıyorsunuz. Peki nasıl bu kadar borçlanıyorsunuz? Çünkü nasıl ki adaletsiz vergiyle verginin yükünü alt sınıflara, emekçilere, yoksullara yüklüyorsunuz, borçlanmayla da borçlanmanın yükünü aslında yine emekçilere, kadınlara, yoksullara yüklemeye devam ediyorsunuz. Kredi kartı borçlarına baktığınızda aslında bunu görürsünüz. Bir toplum neden bu kadar çılgınca kredi kartı kullanır? İşte bu adaletsizlikten dolayı. Borçlanma, vergi, enflasyon.
Kamu finansmanının düzeltmekle yükümlü olduğu en önemli başlıklar bunlar. Düzeltiyor musunuz? Hayır. Düzelmiyor ve giderek daha da kötü bir hal alıyor. Ekonomiye bakalım. Büyüme çok övündüğümüz bir şey. Evet, büyüyor muyuz? Tabii büyüyoruz. Bunu inkar etmek mümkün değil. Siz verdiniz bu rakamı. % 5.4 ortalama büyüdük dediniz 24 bütçe boyunca. Evet, ortalamada % 5.4 büyüdünüz. Kişi başına milli gelirin neredeyse 18 bin dolara ulaştığını söylediniz. Bu da doğru. Peki, her büyüme iyi bir büyüme mi? Eğer bu büyüme sağlıklı bir gelişmeye vesile olsaydı beraberinde işte bahsettiğimiz bu yapısal sorunları çözerdi. Fakat büyüdük. Kişi başına geliri 18 bin dolara getirdik. Ücretler ne oldu? Bütün ücretler, ortalama ücretler bile astarı ücretin etrafında dolaşıyor ve asgari ücret açlık sınırında. Bu sene asgari ücret görüşmelerinden çıkacak sonuç da bu olacak. Asgari ücrette bir iyileşme söz konusu olmayacak. Bakın biz dedik ki, en az 46 bin lira olsun. Tuncer başkan daha bundan aylar önce bir grup konuşmasında bu çağrıyı yaptı. Başkanın o çağrıyı yaptığından bugüne dönüp baktığımızda, yaptığımızda daha bir ay olmuştur. 4 bin TL arttı. 50 bin TL oldu yoksulluk sınırının yarısı. Dolayısıyla hayat pahalılığı, bütün göstergeler bu denli hızla bozulurken büyüme bu bozulmayı hızlandırıyor. Çünkü çok ciddi bir gelir dağılımı adaletsizliği, çok ciddi bir servet dağılımı adaletsizliği bu büyüme ile adeta teşvik ediliyor.
Evet, gelir dağılımı adaletsizliği. Gini Katsayısı en kötü olan ülkelerden biriyiz. Nasıl ki ekonomide en kırılgan ekonomiyiz, bu kırılganlık toplumu da kırıyor. Dolayısıyla Gini Katsayısı kötü. Peki servet dağılımı? İlginç bir rakam size. Gerçi biliyorsunuzdur. 64 bin dolar milyoner var Türkiye'de. Ve en hızlı dolar milyoneri arttıran ülkeyiz. % 8.4'le geçen sene yani büyümeden daha iyi bir performans. Dolayısıyla kim için büyüdüğünü aslında bize gösteriyor. Yani servet dağılımı. Kur korumalı mevduatta söyledik. Carry Trade buna devam etti. Şimdi de vergi ve borçlanmayla bu devam ediyor. Büyüyoruz. Büyürken başka büyük bir sorunu da büyütüyoruz. Dolayısıyla buraya gelen her bakan özellikle Enerji Bakanı, özellikle Sanayi ve Teknoloji Bakanı o kadar iştahla sanayiden, enerjiden bahsetti ki aslında büyürken büyüttüğümüz en önemli bir soruna değinmeyi atladı. O da nedir? Ekolojik kriz. Dolayısıyla inanılmaz bir tahribat var.
Su rakamlarına bile baksanız, su zengini bir ülkeyken şu anda su stresi yaşıyoruz. Çok yakında su yoksulu olacağız. Mera alanlarına bakın, ekilebilir arazilere bakın. Sadece son 10 yılda Türkiye büyüklüğünün yüzde 17'sini kaybettik tarım ve orman alanı olarak. Neden? Madenler için. Neden? Enerji şirketleri için. Sonuç? Büyüdük mü? Büyüdük. Ne pahasına? Doğamızı kaybetme pahasına ve dünya iklim krizine en büyük katkıyı sağlıyoruz. Bu büyüme anlayışından dolayı. Dolayısıyla sera gazı etkisi açısından da günahımız çok fazla.
Yine büyüme ile baktığımızda küçülmeye bağlı olarak tarım tabii ki negatif büyüyor. Bu negatif büyüme beraberinde tarımda yoksulluğu getiriyor. Çiftçinin hali ortada. Çiftçi dediğinizde artık çiftçi başına düşen borç rakamına baktığınızda, çiftçiliği bırakmak iyi bir fikir diyebilirsiniz. Çünkü bu koşullarda çiftçiliği yapmanın anlamı kalmıyor. Çiftçilerin bu sorununu çözmek gerekirken biz ne yapıyoruz? Daha çok çiftçiyi borçlandırıyoruz ve bunun şehirlere yansıması ne? Gıda fiyatları. Bunun şehirlere yansıması ne? Gıda yoksulluğu. Bunun şehirlere yansıması ne? Tabii ki beraberinde açlık. Küçük esnaf. Keza aynı meseleyi orada da görüyorsunuz. Küçük esnafın durumu bu kadar vahim bir şekilde ortadayken, Hazine ve Maliye Bakanlığı ne yapıyor? Basit usulden diyor gerçek usule geçin. Şimdi Van'da, Muş'ta esnaf perişan. Yani basit usulde bile ayakta kalamayan bir esnafa diyoruz ki, gerçek usule geçin. Beyanname masraflarını bile karşılamayacak, karşılayamayacak bir güçsüzlükte olan esnafa bir yük de buradan. Neden? Çünkü Hazine ve Maliye Bakanı'nın yabancılaşması söz konusu. Rakamlara o kadar bağımlı kalmış ki her şey teknik ve o rakamlara inanıyor. Fakat o rakamlar doğruyu toplumu göstermiyor.
Bütün bunlara baktığımızda tabii ortaya çıkan en önemli eşitsizliklerden biri gelir dağılımı ve servet dağılımı kadar bölgesel eşitsizlik. Yani bütün bu maliyetin, tüm toplumun üzerine çöken bu maliyetin en altında bölge illeri kalıyor. Kürt illeri kalıyor. Şimdi Kürdistan, Kürt illeri deyince ayağa kalkıyor herkes. Diyemezsiniz. İşte Anayasa var, iç tüzük var filan. Var da orada da bir gerçeklik var. O gerçekliğin adı biz Kürdistan’ı çağırdık diye o gerçeklik ortadan kalkmaz. Onu öyle örtemezsiniz. O gerçekliği görmek zorundasınız. Çünkü 6. bölge diye tasnif ettiğiniz teşvik sisteminin o 6. bölgesi işte o haritadır. Bölgesel eşitsizlik haritasıdır. Başka bir şey değil. Eşitsizlik oradadır. İşsizlik rakamlarına bakın. Gelir dağılımı rakamlarına bakın. Kişi başına gelire bakın. Neye bakarsanız bakın bir eşitsizlik var. Bu bir tesadüf olabilir mi? Olamaz. Bu, Kürt meselesinin çözümsüz kalmasının sonucudur. Dolayısıyla bir Türkiye partisi olarak her zaman için her yerde eşitliği savunduk. Bir de kalktınız ve dediniz ki ayrımcısınız. Hayır, tam tersine ayrımcılığa karşı mücadele ediyoruz biz. Bu ayrımcılığı ortadan kaldırmanız için 24. bütçe boyunca biz de 24 kere burada bunu size tekrar ettik. Duymadınız. Duymadığınız için bütçeye baktığımızda yine bölgesel eşitsizliğin sürdürüldüğünü görüyoruz.
Bütün bunlar sosyal adaletsizliği besliyor. Tabii tek tek ayrı ayrı baktığımızda hani dedim ya espri ile beraber, yapı mı yapısal mesele mi diye. Vallahi her alanda aynı mesele karşımıza çıkıyor. Örneğin eğitim alanı. Eğitim Bakanı geliyor diyor ki burada, “Okul sayısını arttırdık, üniversite sayısını arttırdık.” Yani yapı, yapıları arttırmış. Peki yapısal sorun üniversite mezunlarındaki işsizlik oranını biliyor musunuz? Yüzde 40’a geldi. Dolayısıyla atanamayan öğretmen sayısı. Barış Akademisyenleri. Hani burada yayın artıyor diyorlar. Yayınların niteliğine baktığımızda Citation Index'e giren yayın sayımız çok az. Çünkü Citation Index'e en büyük katkıyı yapan Barış Akademisyenleriydi. Onun istatistiği de oradadır. Gidip baktığınızda bunu görürsünüz. Ama onları akademiden uzaklaştırdınız. Buna karşılık diyorsunuz ki, üniversite yaptık. Neye yarar? Bilime katkı gerçek anlamda bilimsel özgürlükle, akademik özerklikle mümkün olabilir.
Diğer taraftan okul sayısı artıyor ama öğrenci yoksulluğu artıyor. Bir öğün yemek çok konuşuldu. Bundan tasarruf ediyorsunuz. Makro ihtiyati tedbir aklınıza çocuklar gelince mi geliyor? Diğer taraftan öğrenci yoksulluğu, bunan yanı sıra bir de veli yoksulluğu var. Veli ızdırabı var. O öğrencileri her gün okula gönderen velilerin yoksulluğu var. Dolayısıyla eğitim sorununa baktığınızda bunu görmek lazım.
Bir başka konu. Sosyal konut projesi. Çok dinledik burada. Sosyal konutlar artıyor, artıyor. Evet, artıyor. Bakın orada da ilginç bir şey var. Kara mizah gibi. O kadar çok konut yapmışsınız ki harika. Ama bunlar sosyal konut değil. Sosyal konut olmadığı için yapısal sorunu çözmüyor. Siz konut yaptıkça kiracı sayısı artmış. İlginç bir şey. Nüfusundan daha fazla kiracı sayısı artıyor. Ben de bir kiracıyım biliyorum. Yeni evlenen genç bir de insanlara, “evlenin” diyorsunuz, “çocuk yapın” diyorsunuz. Teşvik teşvik; fakat onlara konut yapmıyorsunuz. TOKİ bir müteahhit firması gibi çalışıyor. Bakın, son 10 yılda kiracı artış oranı % 22'den % 36'ya çıkmış. Yani siz ev yaptıkça kiracı sayısı artmış.
Sağlık! Sağlıkta da aynı şeyi yapı ve yapısal karşılaştırması yapmanız mümkün. Hastane sayılarını arttırdığını söyledi Sağlık Bakanı. Fakat hastane sayısı arttıkça hasta sayısı da artıyor. Yani hastalığa çözüm üretemiyoruz biz. Toplum sağlığı, halk sağlığı, önleyici tedavi bunların hiçbiri yok. Sadece hastane sayısı artıyor. Tabii bu hastane sayıları da nedense bizim oralarda hiç artmıyor. Muş'ta artmıyor. Muş'taki hastane vasfını çoktan yitirmiş bir hastane inşaatı var. Hala bitecek, bitmiyor. Eğitim ve Araştırma Hastanesi olmasını istiyoruz bir an önce. Çünkü Muş'ta hastalananlar daha önce de ısrarla söyledim. Ya Elazığ yolunda ölüyorlar ya Erzurum yolunda ölüyorlar. Ambulans içinde artık hastalarımızın ölmesini istemiyoruz. Bu hastaneyi bitirin. Eğitim ve Araştırma Hastanesini bir an önce yapın. Aynı şey Ağrı içinde, aynı şey Hakkari için de geçerli. Sağlık meselesi sadece hastane yaparak çözülemez.
Ve dönüp baktığımızda vallahi toplumun sağlığını çok bozmuşsunuz. Ben başka bir istatistiğe daha baktım. Antidepresan kullanımı, inanılmaz artmış. Dolayısıyla gerçekten toplumun sağlığını bozma da üzerinize yok. Engelliler inanılmaz bir adaletsizlik, eşitsizlik içinde yaşıyorlar. Yani bir sağlamcı ideoloji ile bütçe hazırlamışsınız. Bütçeye baktığınızda bütçe erkek, bütçe sağlamcı, bütçe Türk, bütçe belli bir diyanet, mezhep, yani bütçe ekolojiyi, doğayı tanımıyor. Bu bütçe hazırlanırken o sosyal sözleşme dediğimizde toplumun bütün kesimlerini görmeli, katmalı. Fakat engelliler yine yok. Fakat Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanı burada bize ne çok sosyal yardım yaptığını anlattı. Evet yapıyorsunuz. 20 milyon aileye ulaşmışsınız. Bravo. Bu şu demek? 20 milyon yoksul yaratmışsınız. Ve ortalama 8 bin lira. Kutlamak lazım. Bu kadar yoksul yaratırsanız tabii destekliyorsunuz. Ne güzel. İşte yoksulluğu yönetmek bu. Yoksullukla mücadele ayrı bir şey. Siz yoksullukla mücadele yapmıyorsunuz. Çünkü sizin bir sosyal bütçeniz yok.
Toplumsal cinsiyete duyarlı, engellilere duyarlı, gençlere, çocuklara duyarlı ve sosyal adaleti merkezine almış bir bütçe karşımızda yok. Dediğim gibi en başında mali disiplin ve büyümeye odaklanmış, buna indirgenmiş bir bütçe. Sosyal adalet olmayınca adalet de olmuyor. Dolayısıyla bunlar birbiriyle beraber çalışan bileşik kaplar. Adalet olmadığı için de Adalet Bakanı da bize yapıdan bahsetti. Ne kadar çok cezaevi yaptığını, Adalet Sarayı yaptığını. İçişleri Bakanı, işte kolluk kuvvet sayısının artımı, karakol artımı, bunlar hep yapı. Yapısal sorun ne peki? Toplumsal suç. Bakın, uyuşturucu meselesi, ne kadar önemli bir mesele. Onu bile magazinel hale getirdik. Ya bu nasıl bir ülkedir ki gazetecisi, sanatçısı ve futbolcularından oluşan bir şebekesi var ve uyuşturucu sadece bunların arasında dönüyor. Ya bu uyuşturucuyu kim üretiyor? Kim ticaretini yapıyor? Bu Kolombiya nerededir? Afganistan nerededir? Bizden ne geçer gider? Bunun toplam büyüklüğü nedir? Üç tane sanatçıyı alıp götürüp, üç tane futbolcu üzerinden ya da gazeteci üzerinden uyuşturucuyla mücadele olur mu? Bunu da bir magazin haberi haline getirip sanki uyuşturucuyla mücadele ediyormuşuz gibi oluyor. Hayır! Uyuşturucu ciddi bir sorun. Çocuklarımız, gençlerimiz uyuşturucu etkisinde. Bununla ciddi mücadeleye ihtiyaç var.
Diğer taraftan tabii ki cinayetler. Kadın cinayetleri, suça sürüklenen çocuklar, yeni nesil çeteler, bilişim dijital suçlar. Yani sürekli suç alanı genişliyor. Dolayısıyla da bu siyaseti de etkiliyor. Siyaset de aynı kısıtlılık altında, aynı darlık altında. Kara bir tablo. Bu kara tablonun ortaya çıkmasındaki en önemli sorun sosyal adaletsizlik ve adaletsizliktir. Kara tablo deyince aklımıza kara delik geliyor. Kara delik de sürekli genişler ve her şeyi yutar. Her şeyi kendine doğru çeker. Böyle bir sosyal adaletsizlik ve adaletsizliğin olduğu yerde her şeyi kendine çeken bir karanlıkla karşı karşıyız. Bir kara delikle. Dolayısıyla yaptığınız her şey burayı besliyor ve genişliyor bu kara delik. Ve tabii ki bu bizim için bir kabus. Ama kara delikler üzerine çalışmış olan, sizlerin de çok iyi bileceği gibi Stefan Hawking zamanın kısa tarihinde diyor ki: "Her şeyi karaya boyamayın. Umutsuzluğa kapılmayın. Mutlaka bir umut vardır." O umut momentini yakalamak lazım. "Sıçrayabilirsiniz." diyor. Bu toplumlar için de böyle. Ülkeler için de böyle. Evet, sıçrayabiliriz. Yeter ki, o umut momentini yakalayabilelim. Yakaladık mı? Evet, yakaladık. 27 Şubat'ta Sayın Abdullah Öcalan'ın Barış ve Demokratik Toplum Manifestosuyla yakaladık. Öncesi var tabii. 1 Ekim var. Sayın Bahçeli'nin uzatmış olduğu el. Ondan öncesi var tabii. Ama o moment anı önemliydi. O sıçrama anı önemliydi. ,Sonrasında da önemli gelişmeler yaşandı. Evet, eleştirdiğimiz, eksik bulduğumuz yönleri var ama o moment anı yakalandı.
Bakın Marx kapitali yazdıktan sonra diyor ki. "Biliyorum. Üzerine konuşmuyorsunuz. Uyguladığınız şeyi diyor, suskunluk komplosudur diyor." Evet, siz de manifestonun üzerine konuşmuyorsunuz. Ama konuşanlar var. Çünkü bir kere büyülü gerçeklik bir noktada size değmişse, bilin ki orada o büyüyü yaratan susanlardır. Bugüne kadar susturulanlardır. Bugüne kadar baskı altına alınmış olanlardır. Evet, susanlar, baskı altına alınanlar, şiddetle bastırılanlar artık konuşuyor. Halk konuşuyor, toplum konuşuyor, emekçiler konuşuyor. Bakın kara deliği büyüten en önemli etkiler içeride adaletsizlik ve sosyal adaletsizlik ama dışarıda da şunu çok iyi bilelim ki, jeopolitik krizlerdir, jeopolitik risklerdir.
İsrail'in Filistin soykırımı, İsrail'in İMEK projesindeki jandarmalığı, emperyal güçlerin Ortadoğu'yu yeniden paylaşıma açması bizim için büyük bir risktir. Bu riski bertaraf edecek olan şey aslında bizim hani hep söylediğimiz bin yıllık biraradalığımızsa bu biraradalığın artık hukukunu var etme zamanı gelmiştir. Sonuçlara indirgeyerek değil. Evet, silah bir sonuçtur. Tabii ki susmalıdır. Susacaktır da. Kimsenin bundan şüphesi de yok. Ama nedenleri üzerinde konuşmamız lazım. Nedenlerini ortadan kaldırabilirsek bir arada ortak cumhuriyetimizde, demokratik bir cumhuriyeti var etmek mümkün olacak. Ama biz bu nedenler üzerine konuşmadığımız sürece hem içeride bu adaletsizlik hem dışarıda bu jeopolitik riskler büyümeye devam eder. Bunları ortadan kaldırmak için yoğunlaşmalıyız. Önümüzde fırsatlar var. Mutlaka iyi değerlendirmeliyiz.
Geçmişin siyasi kodlarıyla, geçmişin kamplaşmasıyla, geçmişin karşı karşıya gelişleriyle değil, ortak aklı birlikte üretme iradesiyle var etmeliyiz. O Komisyon bunun için kuruldu. Komisyonda olmayanların bile aslında bir şekliyle eleştirerek, karşı çıkarak olduğu bir yeni zamandan, yeni andan bahsediyoruz. Her şey değişiyor. Her şey değişecek, dönüşecek. Yeter ki, bu bizim irademizle olsun. Türkiye halklarının, emekçilerinin, kadınların ve onların temsilcilerinin iradesiyle olsun. Başkalarının iradesi asla ve asla bizim bu ortak aklı üretme masamızı dağıtmasın. Sayın Öcalan’ın işte bahsettiği tam da buydu. Yani "Barış deyip orada bırakmadı. Bir de demokratik toplum” dedi peşi sıra. Demokratik siyaset stratejisinden bahsetti. Bunlar önemliydi. Ve o metnin her satırına zamanın ruhu sinmişti.
Tekrar bütçeye dönmek istiyorum. Bütçeye zamanın ruhu maalesef sinmemiş. Bütçe zamanın ruhunu ıskalamıştır. Diyeceksiniz ki acele etmeyin. Acelemiz var. Çünkü bunca sosyal adaletsizlik, adaletsizlik, bunca imha, bunca inkar, asimilasyondan sonra bizim acelemiz var. Keşke bu bütçe işte o zamanın ruhunu yakalayabilseydi. Ekmeğin ve barışın bütçesini yapabilseydi. İşte o zaman çok daha hızlı yol alabilirdik. Geç kalmış değiliz. Ek bütçe yapabilirsiniz. Ama mutlaka bunu yakalamak zorundayız. Siz yapmadınız diye biz durmadık. Biz yaptık. Tamam da o zamanın ruhunu yakalayarak ekmek ve barışın bütçesini yaptık. Hem de nasıl yaptık? Sokakta yaptık. Tarlada yaptık. Okulun önünde velilerle yaptık. Gençlerle, öğrenci yurtlarında yaptık. Yani sesi olmayanların artık sesi vardı. Susanlar artık konuşuyordu. Ekmek ve Barış Bütçesini, hep birlikte gerçekleştirdik.
Bu ülkenin ihtiyaç duyduğu budur. Ekmektir, barıştır. Biri olmadan diğeri olmuyor. Bunu bunca yıl boyunca öğrendik. Ve oradan çıkardığımız sonuçlar şu ki; hakça, adaletçe bir paylaşıma ihtiyacımız var. Kaynaklar artık sadece sermaye odaklı paylaşılamaz. Toplumda bütün olumsuz koşullarda yaşayanlardan başlamak üzere eşit yurttaşlık temelinde, bölgesel eşitsizlikleri giderecek şekilde kaynaklar adaletli paylaşılmalıdır. Toplumsal cinsiyete duyarlı bütçeleme kaçınılmaz olarak yapılmalıdır. Yani kadın eşitlikçi hem siyasette hem ekonomide bu eşitliği gören bir yerden bütçeler yapılmalıdır. İşte onun bütçesini yaptık. Bu sağlamcı ideolojiye karşı engellileri gören bir bütçe yaptık. Dolayısıyla engelli yurttaşların dışlanmasını, ötekileştirilmesini, sosyal hayatın dışına itilmesini önleyici bir bütçe yaptık. İklim adaletini savunan bir bütçe yaptık. Dolayısıyla biz doğayı, iklimi savunan, koruyan ve bu minvalde eğer büyüyeceksek bu eksende büyüyen ve sağlıklı bir gelişimi bu zemine oturtan bir bütçeyi gerçekleştirmek istedik.
Ve bunun için de yeni bir bütçe paradigmasına ihtiyacımız olduğunu biliyorduk. İşte o paradigmanın referansı tam da biraz önce bahsettiğim zamanın ruhunda saklıdır. İşte o paradigmayı artık toplumsallaştırmalıyız. Yeni bütçeler, yeni paradigma ekseninde mutlaka yapılmalıdır. Yeni bir kamu maliyesi anlayışına ihtiyacımız var. Demokratik bir kamu maliyesine ihtiyacımız var. Demokratik bir bütçeye ihtiyacımız var. Çünkü bizim demokratik bir cumhuriyete ihtiyacımız var. Bütçe deyip geçmeyin. Her yıl nasıl bir bütçe yapıyorsanız, siyasi projeksiyonunuz da ona göre belirleniyor. Dolayısıyla da dönüp baktığımızda demokratik bir cumhuriyet için bugünlerde çok konuşuluyor. Demokratik bir anayasa için demokratik bütçelerle başlamak zorundaydık. Başlamak zorundayız. Bu bütçeleri hayata geçirebilirsek ancak bu yolun açılabileceğine inanıyoruz. Çiftçiler bunu istiyor, esnaf bunu istiyor, herkes bunu istiyor ve bunu toplayıp geldik buraya. Geldik, Meclis’in kapısında da sesimizi duyurduk. Kürsülerden sesimizi duyurduk. Ama maalesef bugün karşı karşıya olduğumuz bütçe bu söylediklerimizi çok da kale almış bir bütçe değil. Ama tabii ki mücadele sürüyor. Tabii ki, bizim sermayenin ve militarist aklın bütçesine karşı direnişimiz de sürecek.
Türkiye'nin demokratikleşmesi, Türkiye'nin kalıcı barışa kavuşması, Türkiye ile beraber Ortadoğu'nun da aynı şekilde emperyal saldırganlıktan, paylaşımdan kurtulabilmesi tam da buradan geçiyor. Ben sözlerimi bitirirken, bu bütçe sürecinde bize her türlü katkıyı veren Türkiye'nin her yerindeki çiftçileri, emekçileri, esnafı, öğrencileri herkesi bir kez daha saygıyla ve sevgiyle selamlıyorum.
21 Aralık 2025